3.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing

3.2.3 Risicoanalyse

Er zijn vanuit de inventarisatie van risico’s in totaal 235 risico's geïdentificeerd en opgenomen in ons risicomanagementsysteem van de provincie. Het totaal aantal risico’s is gestegen, voornamelijk doordat de frauderisico’s nu zijn opgenomen in het provinciebrede risicomanagementsysteem. Met deze stap lopen de frauderisico’s mee in het reguliere proces van risico-actualisatie. Daarnaast zijn bij de actualisatie van de risico’s nieuwe risico’s benoemd bij Hart van de Heuvelrug en het domein Bedrijfsvoering (cyberincident). Bij Hart van de Heuvelrug komt dit door een toename in risicobewustzijn, doordat risicomanagement het afgelopen jaar meer aandacht heeft gekregen en risicosessies zijn georganiseerd. Van de 235 hebben 106 risico’s een financieel effect. Het totaalbedrag waarover wij risico lopen (momentopname) bedraagt € 125,5 miljoen. Maar het is echter niet waarschijnlijk dat alle opgenomen risico’s zich tegelijkertijd voordoen.

Op basis van de Monte Carlo-simulatie blijkt met een zekerheid van 90% (landelijke norm) dat een weerstandsvermogen van € 25,9 miljoen voldoende is om alle risico’s op te vangen. De Monte Carlo-simulatie is een simulatietechniek waarbij een fysiek proces heel veel keren wordt gesimuleerd, elke keer met andere startcondities.

In het overzicht hieronder wordt de top 10 van het aantal risico's gepresenteerd. Dit zijn de risico’s met de hoogste impact op het benodigd weerstandsvermogen. Deze risico’s zijn samen goed voor ongeveer 66% van de berekende omvang van het benodigd weerstandsvermogen.

De risico's voor de opbrengsten motorrijtuigenbelasting en de ontvangsten uit het Provinciefonds worden niet in deze tabel verwerkt. De wijzigingen in de opbrengsten worden verwerkt in de Begroting.

Hieronder worden de risico’s toegelicht die zijn opgenomen in bovenstaande tabel en bepalend zijn voor het benodigd weerstandsvermogen.

Terugvallen van de reizigersopbrengsten in de concessie
De vervoerbedrijven verkeren door de coronacrisis nog steeds in zwaar weer. Voor 2022 wordt het verlies van de vervoerbedrijven in belangrijke mate door het Rijk afgedekt via de “Regeling specifieke uitkering beschikbaarheidsvergoeding regionale OV-concessies (BVOV)”. Voor 2023 lopen op het moment van schrijven van deze tekst nog de gesprekken, maar het lijkt erop dat de vergoeding flink lager zal uitpakken dan in 2022 en 2021.

De businesscase blijft onder druk staan omdat de reizigers aantallen fors lager zijn. Voor de periode 2023 tot en met 2026 heeft continuering van het openbaar vervoer de hoogste prioriteit. Daarvoor is het nodig dat er weer sprake is van een gezonde businesscase voor de vervoerbedrijven. We hebben voor deze periode een transitieplan gecreëerd met uitgangspunten om tot een gezonde businesscase te komen en hiervoor ook extra budget uitgetrokken. De praktijk is echter weerbarstiger, want als de reizigersopbrengsten, om welke reden dan ook, in de jaren 2023 t/m 2026 achterblijven bij de prognoses ontstaat er een risico dat geheel of gedeeltelijk bij de provincie ligt.

Als die risico’s zich voordoen zullen we de tekorten die daardoor ontstaan moeten afdekken.

Bij de U-OV concessie ligt het risico van derving reizigersopbrengsten contractueel bij de provincie. Syntus kan een beroep doen op de hardheidsclausule in het contract. Wij zullen dan financiële ondersteuning moeten bieden om de continuïteit van het openbaar vervoer te garanderen.

Door het blijven bestaan van deze risico’s blijft de mogelijke financiële impact substantieel hoog. De verlenging van de BVOV tot ultimo 2022 is gunstig voor ons, maar voor een verlaging van het risico is het nog te vroeg omdat er nog te veel onzekerheden zijn. Bij de jaarrekening 2022 zal worden bekeken of tot een verlaging van het risico kan worden overgegaan. Dit doen wij als er meer inzicht is in het herstel van de markt en de inhoud van de verlengingsafspraken gebaseerd op de uitgangspunten uit het transitieplan.

Garantiefonds Energie
Voor het stimuleren van de energietransitie maken we gebruik van het Energiefonds dat wordt beheerd dor Stichting Energietransitie Utrecht (SETU). Wij hebben een borgstelling afgegeven voor SETU van maximaal € 16 miljoen, waardoor zij datzelfde bedrag konden lenen. Zij verstrekken daarvan leningen aan projecten die elders niet gefinancierd kunnen worden en een bijdrage leveren aan de energietransitie. Op dit moment is hiervan ongeveer € 8 miljoen uitgezet. De bedoeling is dat met de aflossingen weer nieuwe leningen kunnen worden verstrekt. Om het risico op het niet kunnen terugbetalen van de leningen te kunnen beheersen, is onder andere € 4 miljoen in de reserve weerstandsvermogen gestort.  Eind 2020 werd duidelijk dat door een faillissement een lening van ongeveer € 0,4 miljoen niet kan worden terugbetaald. Hiervoor is een voorziening gevormd omdat de aflossing van de lening door SETU pas aan het eind van de looptijd plaatsvindt. Maar door een recent gerealiseerde winst op een deelneming is het fondsvermogen weer op peil en kan de voorziening in 2022 vrijvallen ten gunste van de exploitatie van energietransitie.

Kosten gecorreleerd aan stikstofproblematiek
Doordat projecten mogelijk te veel stikstofuitstoot veroorzaken in de nabijheid van Natura 2000- gebieden, kunnen ze niet doorgaan of zijn mitigerende maatregelen nodig. Dit leidt in veel gevallen tot hogere kosten en het niet halen van de planning. Planningen staan vooral onder druk door onduidelijkheid over de manier van berekenen van de uitstoot van projecten in de gebruiksfase, dus na realisatie. Hierdoor kan er geen vergunning inzake de Wet Natuurbescherming (Wnb) worden aangevraagd en afgegeven waardoor ruimtelijke procedures, zoals een Provinciaal InpassingsPlan (PIP), niet gestart worden. Ook is het nog niet mogelijk om extern te salderen met agrarische bedrijven zolang hier geen beleidsregels voor zijn vastgesteld. Wanneer er dus wel compensatie mogelijk is, kan deze op dit moment niet ingezet worden. Tot slot zijn aan de rechten benodigd voor compensatie forse kosten verbonden.

Er vindt een cyberincident plaats
Een onderdeel van het toerusten van de organisatie op het gebied van informatieveiligheid en privacy is het vastleggen van een aantal uitgangspunten en het bieden van een handelingsperspectief voor het geval zich bij onze organisatie een cyberincident voordoet. In het geval van cyberincidenten zijn er preventieve en reactieve maatregelen.  

Preventieve maatregelen worden en zijn in de organisatie doorgevoerd om te voorkomen dat een dergelijk incident gebeurt. Maar het is onmogelijk om dit volledig te voorkomen; de inzet is de kans dat het gebeurt te verminderen. Hier wordt doorlopend veel aan gedaan, op technisch, organisatorisch (awareness, opleiding, communicatie) en procedureel (leveranciers-procedures, beleid) vlak. Reactieve maatregelen richten zich op hoe te handelen wanneer een cyberincident of een digitale aanval op onze organisatie zich heeft voorgedaan. Het gaat hierbij om het detecteren, reageren, beperken en herstellen van de eventuele schade.  

Het bestaande Bedrijfscontinuïteitsplan is uitgebreid met een mogelijk cyberincident. Het Cyberincident Responsplan is vastgesteld en er is een Computer Emergency Response Team (CERT) samengesteld. Tenslotte is in de eerste helft van 2022 een aantal oefeningen en trainingen georganiseerd met als doel de organisatie in staat te stellen adequaat te reageren op een mogelijk incident in de toekomst. In de media zijn dagelijks gevallen zichtbaar van datalekken, digitale aanvallen op systemen of diefstal van gijzelen van informatie van organisaties. Het risico hierop neemt toe en kan ook onze organisatie overkomen. De impact en nasleep hiervan zijn groot; vertrouwelijke gegevens liggen op straat, we verliezen informatie en onze dienstverlening stokt. Dit schaadt ons werk en onze reputatie. U, wij en de ambtelijke organisatie hechten daarom veel belang aan het beter borgen van informatieveiligheid en privacy in onze organisatie.

Fors hogere exploitatiekosten ov-concessie dan begroot in een of meerdere jaren
De hogere exploitatiekosten voor het ov worden veroorzaakt doordat de coronacrisis heeft geleid tot structureel hogere exploitatiekosten voor het ov. Recente prijsstijgingen veroorzaakt door de Oekraïne crisis (vooral diesel) en personeelstekorten, kunnen er ook toe leiden dat ook de eindafrekeningen met de vervoerders fors hoger uitvallen. Anderzijds zijn de meerjarige effecten van corona op het reisgedrag en reizigersaantallen nog onduidelijk. Bij de Kadernota 2023-2036 en de Zomernota 2022 is een reserve gecreëerd van € 50 miljoen ter dekking van de mogelijk extra kosten over de periode 2023 tot en met 2026. Maar er is een kans dat de meerjarig incidentele meerkosten hoger zullen uitpakken.
De gezamenlijke provincies zijn in gesprek met het Rijk over de verlenging van BVOV in 2023. Doordat  het onzeker is of er een verlenging van BVOV komt en in hoeverre het bedrag dan toereikend is, is er voor het resterende een risico opgenomen in de reserve weerstandsvermogen.

ICT gerelateerde voorvallen, waaronder uitval, etc.
In het Bedrijfscontinuïteitsplan is beschreven hoe in geval van calamiteiten te handelen.  Hierin zijn voor Informatievoorziening en automatisering (IEA) een drietal kritische processen opgenomen:

• Netwerkbeheer
• Applicatiebeheer
• Werkplekbeheer

Expertiseteam Informatievoorziening & Automatisering heeft een aantal jaren geleden een kwaliteitsslag gemaakt voor de infrastructuur. Door regie voeren op een drietal leveranciers voor het netwerk, het (externe) rekencentrum met uitwijkmogelijkheid op twee verschillende locaties en de verbindingen daartussen is een impuls gegeven aan de continuïteit. Door monitoring over bijvoorbeeld onze netwerken, pen-testen etcetera wordt regelmatig de kwetsbaarheid onderzocht.

Toch is niet te voorkomen dat bepaalde applicaties aan de kant van de leverancier uitvallen. Voor de centrale applicaties is in een service level agreement (SLA) afgesproken wat de uptijden zijn en wat de oplostijden van bijvoorbeeld een P1-incident is. Maar als er een wereldwijde storing is op het Microsoft-platform of op het netwerk van de telecom-providers of internetverbindingen, zal er gedurende een bepaalde tijd meestal offline moeten worden gewerkt. Hierbij zullen geen data verloren gaan, maar kan wel door het stilvallen van bepaalde processen (langer dan een dag) tijdsverlies het resultaat zijn.

Gezien het feit dat veel van onze werkdata, bijvoorbeeld Outlook, in de cloud zijn opgeslagen via Office365, is een contract afgesloten met Avépoint, waarmee alle data van gebruikers door een procedure zijn te herstellen.

De apparaten voor de werkplekken zijn voldoende op voorraad om gebruikers binnen een heel korte tijd te voorzien van een nieuw apparaat. Omdat lokaal geen data zijn opgeslagen, zullen er in dit geval geen gegevens verloren gaan.

Tijdens de evaluatie van het risico van ICT gerelateerde voorvallen is het bedrag voor het financieel effect naar boven bijgesteld. In het geval dat er door een ICT uitval tijdelijk door ons personeel van de provincie niet gewerkt kan worden, dan loopt de financiële schade al snel op naar ongeveer € 300.000 per dag, rekening houdend met 1.000 medewerkers met een gemiddeld uurtarief van € 35. De bijstelling van het financieel effect resulteert in een stijging die relatieve impact heeft op het weerstandsvermogen

Vliegbasis Soesterberg: Project Woonwijk
Op een deel van de voormalige vliegbasis Soesterberg ontwikkelen we samen met de gemeenten Zeist en Soest en Utrechts Landschap een nieuwe duurzame woonwijk. Deze woonwijk bevindt zich in de planontwikkelingsfase. In een deel van de woonwijk is een PFOS-verontreiniging geconstateerd. Naast onderzoek naar saneringstechnieken is ook onderzoek uitgevoerd naar de verontreiniging zowel in de bodem als in het grondwater. Met het Rijk zijn we in onderhandeling om afspraken te maken over het kostenverhaal van de benodigde sanering. Dit zorgt voor vertraging in de uitvoeringsplanning met als gevolg dat de woonwijk in fases wordt uitgevoerd (uw besluit van november 2021). Door de nog aanwezige onzekerheden in de planning rondom de sanering en het kostenverhaal is er een verhoogd risico voor hogere plankosten van het project. Het risico op kostenoverschrijding door de beoogde PFOS-sanering en wellicht tegenvallende resultaten bij de onderhandeling over het kostenverhaal met het Rijk zijn als PM-post opgenomen in de risicoanalyse.

Tegenvallend fondsrendement ROM
Op 2 juni 2021 heeft u ingestemd met ons voorstel om het aandelenkapitaal van de provincie Utrecht in de ROM Regio Utrecht met € 8 miljoen te verhogen. Hiervoor is € 2 miljoen uit de reserve Covid-flankerend beleid beschikbaar gesteld voor een risicoreservering van 25% in het weerstandsvermogen. De storting van € 8 miljoen is geactiveerd op de balans. Het fondsvermogen van de ROM Regio Utrecht is bedoeld voor financiële ondersteuning aan startups, scale-ups en innovatief mkb door leningen en deelnemingen. Het is denkbaar dat leningen niet terug betaald kunnen worden of deelnemingen moeten worden afgewaardeerd. Het eigen vermogen van de ROM Regio Utrecht zal alsdan afnemen, en daardoor de waarde van de aandelen die wij hebben in de ROM. Het risico dat wij lopen is hierdoor eind 2021 verhoogd met 2 miljoen naar € 4 miljoen. De eerste storting van € 8 miljoen dateert uit het eerste kwartaal 2020.  

Hart van de Heuvelrug, project Oude Tempel: Hogere opbrengst gronduitgifte.
In de grondexploitatie van het project Oude Tempel is de minimale variant van gronduitgifte in de zogenaamde Zone A opgenomen. De Raad van State heeft in mei 2022 uitspraak gedaan in de beroepsprocedures en het bestemmingsplan is onherroepelijk geworden. Daarmee is realisatie van dit project een stap dichterbij. Er moet nog een ontheffing Wet Natuurbescherming verleend worden. Dat zal mede bepalen of het volledige woningbouwprogramma gerealiseerd kan worden en welke opbrengsten daarmee gemoeid zijn.  

Hart van de Heuvelrug, project Oude Tempel: natuurinclusief bouwen.
Oude Tempel is een van de projecten van het programma Hart van de Heuvelrug. In dit programma zijn de projecten onderverdeeld in trekkerschap tussen Zeist, Soest en onze provincie. Wij zijn voor dit programma financieel eindverantwoordelijk. Dat is vastgelegd in de samenwerkingsovereenkomst Hart van de Heuvelrug in 2015. De gemeente Soest is trekker van het project Oude Tempel.
Er bestaat een aanzienlijke kans op hogere kosten bouw- en woonrijp maken, omdat de ambitie is om een woongebied te creëren in een bosrijke omgeving. Er moet voorzichtiger te werk worden gegaan met het bouw- en woonrijp maken in een bosrijke omgeving met behoud van cultuurhistorische elementen en bomen. Dat vraagt meer maatwerk. Er is een bomen-effectanalyse opgesteld. De meer en minder levensvatbare bomen in het plangebied staan mogelijk niet altijd op de juiste plek in relatie tot de gewenste verkaveling. Om de levensvatbare bomen te bewaren, is wellicht aanpassing nodig van de verkaveling, wat kan leiden tot minder of kleinere uitgeefbare kavels.